Zarys historii studiów w Zakonie i Krakowskiej Prowincji
Zakonu Karmelitów Bosych
1. Przed reformą terezjańską (XIII-XVI w.)
W XIII w. z powodu inwazji tureckiej na Ziemię Świętą, karmelici przybyli do Europy. Zmienił się styl ich życia zakonnego z pustelniczego na cenobicki o charakterze kontemplacyjno-czynnym. Zorganizowanie studiów stało się koniecznym postulatem i warunkiem apostolstwa. Pierwszym promotorem studiów w zakonie był św. Szymon Stock. Już w 1281 roku kapituła generalna w Londynie stwierdziła, że „nieuctwo jest matka błędów i staje się przyczyną ruiny w każdym stanie”. W XIII w. karmelici pojawiają się na uniwersytecie paryskim. O. Gerard z Bolonii, pierwszy przełożony generalny (1287-1317), przeprowadził organizację studiów. Ustanowiono tzw. studia generalne (centralne). Wzorem dla wszystkich studiów było studium w Paryżu. Przysyłano tutaj studentów ze wszystkich prowincji zakonu. Studium generalne trwało 3 lata. Zdolniejszym studentom pozwalano na pełne studia trwające 10 lat. Zakonne studia generalne były zazwyczaj inkorporowane do uniwersytetów. Kierownikiem studium był zakonnik o pełnym wykształceniu uniwersyteckim. Karmelici także studiowali na Sorbonie, zyskując sławę ludzi uczonych. Oprócz studiów generalnych każda prowincja miała własne studium filozoficzne i teologiczne, w którym klerycy przygotowywali się do kapłaństwa i pracy apostolskiej. Językiem wykładowym była łacina. Znaczną rolę odgrywały dysputy na podstawie św. Tomasza, św. Bonawentury lub któregoś ze sławniejszych teologów zakonu. Do najwybitniejszych uczonych Karmelu należeli wówczas: Jan Baconthrop (Bacon), Michał z Bolonii, Tomasz Waldens oraz humaniści: Arnold Bostiusz i Baptysta z Mantui. Karmelici brali udział w posiedzeniach Soboru Trydenckiego. Wielu wykładało na uniwersytetach w Sorbonie, Pawii, Rzymie.
2. Studia w Karmelu terezjańskim (od połowy XVI w.)
Reformy Karmelu dokonali w XVI w. św. Teresa od Jezusa i św. Jan od Krzyża. Jednym z pierwszych klasztorów reformowanych był założony w 1570 roku klasztor w Alcalá (Complutum) w Hiszpanii. Stał się on siedzibą Kolegium Filozoficznego. Kolegium kompluteńskie, gdzie również przez pewien czas wychowawcą studentów był św. Jan od Krzyża, w XVII w. zasłynęło nie tylko ze świętości, ale również i z poziomu umysłowego, którego owocem był znany Cursus Philosophicus Complutensium, podobnie jak owocem pracy wykładów w kolegium w Salamance były Salamanticenses – komentarz do Sumy teologicznej św. Tomasza z Akwinu.
3. Studia karmelitańskie w Polsce (od roku 1611)
Do Polski karmelici bosi przybyli w 1605 r. Pierwszy klasztor powstał w Krakowie. Wzrastająca liczba zakonników oraz potrzeba domu przeznaczonego na studia wymagały nowej fundacji. W 1610 r. karmelici bosi przybyli do Lublina, gdzie otrzymali dom szpitalny przy Bramie Krakowskiej i kościół Świętego Ducha. W latach następnych wybudowano nowy klasztor i kościół pw. Matki Bożej Szkaplerznej (obecnie mieści się w tym miejscu magistrat). Zgodnie z zamierzeniami dom w Lublinie przeznaczono na siedzibę Kolegium Filozoficznego. Inauguracja odbyła się 15 października 1611 r. w obecności rajców miejskich oraz przedstawicieli wszystkich zgromadzeń lubelskich. Pierwszym profesorem filozofii był o. Jan-Maria od św. Józefa Centurioni, genueńczyk, specjalnie na ten urząd przysłany z Włoch. Także i na studia do Lublina przybywali studenci włoscy. Kolegium w krótkim czasie stało się sławne dzięki dysputom publicznym z teologami krakowskimi Janem Stoińskim (Statoriuszem) i Hieronimem Moskorzewskim, które odbyły się w Lublinie 13 lipca 1616 r. oraz 6 lipca 1620 r. Samodzielne kolegium w Lublinie istniało do czasów rozbiorów Polski. Wówczas to zlikwidowano jego odrębność i klerycy karmelitańscy uczęszczali do seminarium diecezjalnego. W XVII i XVIII w. istniało również Kolegium Teologiczne w Krakowie i Kolegium Filozoficzno-Teologiczne w Warszawie.
W okresie rozbiorów polska prowincja karmelitów bosych podupadła i straciła swoją odrębność. Z polskich klasztorów pozostał tylko klasztor w Czernej koło Krakowa, który przynależał do prowincji austriackiej. Odnowa Karmelu polskiego dokonała się w latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia i jest ściśle związana z działalnością św. Rafała Kalinowskiego od św. Józefa. Czerna była pierwszym odnowionym klasztorem. W 1892 r. postanowiono o założeniu fundacji w Wadowicach. W nowo powstałym klasztorze 16 marca 1899 r. erygowano Kolegium Filozoficzno-Teologiczne. Lektorem filozofii zamianowano o. Mariana Goeschlberga. Przy klasztorze wadowickim powstało także Niższe Seminarium Duchowne.
W 1911 r. erygowano klasztor w Krakowie przy ul. Rakowickiej i tam ustanowiono Kolegium Teologiczne, które istnieje do chwili obecnej. W roku 1920 prowincja polska odzyskała samodzielność. W trosce o kształcenie przyszłych karmelitów-kapłanów wybudowano w latach 1932-38 nowoczesne Kolegium Filozoficzno-Teologiczne we Lwowie. Studia rozpoczęto w 1939 r., które wkrótce przerwano z powodu wybuchu II wojny światowej i odebrania klasztoru karmelitom. Z trudem kontynuowano studia w Wadowicach i Krakowie, a także w Czernej, klasztorze nowicjackim koło Krakowa.
Po wojnie, obok istniejącego Kolegium Teologicznego w Krakowie, powstało w 1952 roku Kolegium Filozoficzne w Poznaniu (obecnie dom studiów Prowincji Warszawskiej). Stan ten utrzymywał się do roku 1993. Na posiedzeniu Definitorium Generalnego Zakonu OO. Karmelitów Bosych w Rzymie 6 kwietnia 1993 r. dokonano podziału Polskiej Prowincji pw. Ducha Świętego na dwie: Prowincję Krakowską i Warszawską. Oficjalnego podziału dokonano 21 kwietnia 1993 r. w Krakowie. Kapituła Prowincjalna Prowincji Krakowskiej obradująca w Czernej w dniach 20-26 czerwca tegoż roku postanowiła rozdzielić studia filozoficzno-teologiczne. Kolegium Filozoficzne ustanowiono w Lublinie, a Kolegium Teologiczne w Krakowie.
3.1 Kolegium filozoficzne w Lublinie
Nasze Kolegium filozoficzne zaistniało na nowo w środowisku naukowym Lublina 1 października 1993 roku, kiedy to odbyła się uroczysta inauguracja pierwszego roku akademickiego w obecności o. doc. dr hab. Benignusa Wanata OCD, przełożonego prowincjalnego. Wykład inauguracyjny wygłosił o. prof. dr hab. Mieczysław A. Krąpiec OP. Już od pierwszych dni istnienia naszego seminarium utrzymujemy stały związek z Katolickim Uniwersytetem Lubelskim. Wykładowcami naszego kolegium byli pracownicy naukowi tej uczelni. Pod ich kierunkiem bracia klerycy na zakończenie kursu filozoficznego pisali prace z filozofii. Chętnie też korzystali z organizowanych na KUL tygodni filozoficznych, czy też innych wykładów i sympozjów z dziedziny teologii, duchowości, duszpasterstwa. Mogli także czerpać z ogromnego dorobku naukowego tejże uczelni.
3.2. Kolegium teologiczne w Krakowie
Jako całość Wyższe Seminarium Duchowne Ojców Karmelitów Bosych od roku 1988 było afiliowane do Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie. Nasi alumni byli studentami PAT. Na tej uczelni pisali prace i zdobywali tytuły naukowe. Czteroletnie kolegium teologiczne było wieńczone napisaniem i obroną pracy magisterskiej na Papieskiej Akademii Teologicznej. Klerycy WSD Karmelitów Bosych wydawali kwartalnik „Karmel” poświęcony zagadnieniom duchowości.
3.3 Obecna sytuacja naszego Wyższego Seminarium Duchownego
Po wizytacji generalskiej Krakowskiej Prowincji Karmelitów Bosych w marcu i kwietniu 2013 r. podjęta została decyzja o połączeniu studium filozofii w Lublinie oraz studium teologii w Krakowie w jeden ośrodek Wyższego Seminarium Duchownego naszej Prowincji, w którym przez sześć lat odbywa się formacja alumnów do święceń kapłańskich , w tym przez pięć lat formacja alumnów i juniorystów do złożenia profesji uroczystej. Od października 2013 r. nasi alumni są jednocześnie studentami Uniwesytetu Papieskiego Jana Pawła II (Dawna Papieska Akademia Teologiczna), uczęszczając wraz z alumnami Archidiecezji Krakowskiej i Deiecezji Bielsko – Żywieckiej na zajęcia z podstawowych przedmiotów filozoficznych i teologicznych, zaś w naszym Seminarium odbywając zajęcia z teologii duchowości, teologii i duchowości życia konsekrowanego, duchowości karmelitańskiej, a także prawa zakonnego i teologii pastoralnej karmelitańskiej. Zajęcia te włączone są w ich program studiów na UPJP II.
Bracia junioryści uczestniczą w wykładach w naszym WSD razem z alumnami, ponadto swą formację filozoficzno-teologiczną uzupełniają w Dominikańskim Studium Filozofii i Teologii w Krakowie.
Opracował o. Andrzej Ruszała OCD